Саха остуоруйаларынан аралдьыйыы

 

   Сыала: айымнньы уус- уран тылын өһүн, уратыларын оҕолорго тиэрдии, остуоруйалары оонньоон көрдөрөргө интириэһи иитии.

 Соруктар : -барбыт уус-уран айымнньылары хатылааьын

                     -Оҕо тылын саппааһын байытыы

                     -  Араас дьаймаллары алтыһыннарыы

                      - аралдьыйыы иннинэ  саха остуоруйаларын о5олорго билиьиннэрии.

Ыытааччы: Үтүө – күнүнэн оҕолор! Аптаах көстүүлэрдээх остуоруйа дьиктитинэн толоруоҕун (музыка тыаьыыр)

Ыытааччы:  Хаардаах тыаҕа , халыц сискэ

                      Бардам майгылаах Алаа Моҕуска

                      Бастарын биэрбэккэ,бэйэлэрин сиэппэккэ

                      Туруулаһан кыайан

                      Кыракый балаҕацца

                      Олорбуттар Дьэрэкээн оҕолор

(сахалыы таҥастаах уоллаах кыыс киирэн олороллор)

                      Ыркый систэн, ыраах сиртэн

                      Ыалдьыттары кэтэспиттэр(хабылыгынан оонньууллар)

Дьэрэкээн кыыс: Хаар маҥан бытыктаах

                                 Сээркээн Сэһэн эһэбит

                                 Кэһиитин түҥэтэ

                                 Үөрүүтүн үксэтэ

                                 Тиийэн кэлэрэ буоллар

Дьэрэкээн уол: Кэтэһэ олоруохпут дуо Сээркээн Сэһэни көрдүү барыах.(оҕолор сиэттиһэн баран төгүрүччү хаамаллар)

Ыытааччы:  Бу баран иһэннэр Дьэрэкээн оҕолор, кутуругун төбөтүгэр харалаах кырынааһы көрсө биэрэллэр(кырынаас атаҕын төбөтүнэн хааман киирэн Дьэрэкээн оҕолору көрсөр).

Дьэрэкээн кыыс: Кылбарҕаркаан кырынаас

                                Аптаах остуоруйа истээри

                                Сээркээн Сэһэни ыҥыраары

                                Көрдүү сылдьабыт

                                Билэрин буолаарай, ханна олорорун

Кырынаас: Сээркээн Сэһэн оҕонньор остуоруйа дойдутугар Таас дыбарыаска олорор. Остуоруйа дойдутугар тиийдэххитинэ, көрүөххүт. (Дьэрэкээн оҕолор салгыы хаамаллар).

Ыытааччы: Дьэрэкээн оҕолор остуоруйа дойдутугар – Таал – Таал эмээхсин олорор алааһыгар баар буола түспүттэр. Алааһы ортолоон иһэннэр түптээн биир сиргэ олорбот, киэҥ сири кэрийэр Тымныы тыалы көрсүбүттэр.(тыал үҥкүүтэ)

Тыал:Халыҥ хаары өрө ытыйан

          Халлааҥҥа тиийэ ыһыахтаан,

         Силбиэтэнэн – ытыллан,

         Силлиэрэн – боллоорон

         Силлиэ тыал буолабын

Дьэрэкээн оҕолор:Тыал,тыал

          Эн киэҥ сири кэрийэҕин

          Эт эрэ,Сээркээн Сэһэн

          Хайа диэки баара буолуой

Тыал: Сээркээн Сэһэн оҕонньор

           Быһыйкаан атахтаах,

           Быччаҕаркаан харахтаах

           Кылбаа маҥан куобахчаан

           Ойбонноох алааһыгар

           Барбыт буолуохтаах бадаҕа

Ыытааччы:   Инньэ диэн баран тыал көтө турбут.

Бэрт былыр куобах уһун сахсайбыт кутуруктааҕа үһү.

Дьэрэкээн оҕолор ол куобах алааһыгар тиийбиттэр.

Куобах ойбоҥҥо киирэн (ыстаҥалаан кэлэр) уулуу олорор эбит.(уулуур).Уһуннук уулаан куобах уһун кутуруга мууска “хам” сыстыбыт (куобах мөхсөр) кутуругун быһа тардан ойуурга куоппут.

Дьэрэкээн кыыс: (кутуругу ылар) оо, Куобах соһуйан куттанан, кутуругун быста. Хата, сып сылаас саҕаланным.

Дьэрэкээн уол:Куобахчаан куттаныма таҕыс! Биһиги Дьэрэкээн оҕолорбут, Сээркээн Сэһэн хайа диэки барбытын ыйан биэриэҥ буолаарай

Куобах: Сээркээн сэҥэн биһиэхэ сылдьан ааспыта. Биһиги Сээркээн Сэһэҥҥэ онно – манна ойуолуур, маҥан хаары ойуулуур уҥкүүбүтүн үҥкүүлээбиппит. Ылыҥ, куобахтар кэлиҥ! Дьэрэкээн оҕолорго үҥкүүбүтүн үҥкүүлүөҕүн. (куобахтар тахсаллар). Үҥкүү “куобахтар”.

Куобах: Сээркээн Сэһэн аны куоскалаах кутуйах олорор алаастарыгар тиийбит буолуохтаах. Онно барыҥ.(куобах тахсан барар).

Ыытааччы: Дьэрэкээн оҕолор  атын алааска бран испиттэр. Куосканы көрсүбүттэр(куоска сыбдыйан кэлэн оҕолору көрсөр).

Дьэрэкээн кыыс :Дорообо, куоска! Бу тыаҕа тугу көрдүү сылдьаҕын

Куоска: Кутуйаҕы көрдүүбүн урут эйэлээхтик биир балаҕаҥҥа олорбуппут. Мин бултуур этим, кини ас астыыра, дьиэ көрөрө. Арай биирдэ улахан дыргыл сыттаах дьэдьэн булан аҕалбытым. Дьэдьэни Саҥа дьылга сиэх буолан омуһахха хаһааммыппытын кутуйах иҥсэтин кыаммакка уоран сиэн кэбиспитэ. Онон кутуйаҕы тутаары көрдүү сылдьабын.

Дьэрэкээн уол: Онтон биһигиостуоруйа истээри Сээркээн Сэһэни көрдүү сыдьабыт. Куоска көрбүтүц дуо

Куоска: Сээркээн Сэһэн сылдьан ааспыта. Биэс ынахтаах Бэйбэрикээн эмээхсин алааһыгар барын. Онно Хаардьыт Бэргэн уоланнарын кытта хара тыаҕа бултуу сылдьарын көрсүөххүт. Киниттэн ыйытаарын.(куоска барар)

Ыытааччы: Дьэрэкээн оҕолор салгыы айанныыллар. Алааска киирэн иһэн Хаардьыт бэргэн уолан дьонун кытта бултуу сылдьалларын көрсөллөр.

Үҥкүү: “булчуттар”(Хаардьыт Бэргэн оҕолорго чугаһыыр)

Дьэрэкээн уол: Хаардьыт бэргэн ! Сээркээн Сэһэн хайа диэки барбытын билҕин дуо

Хаардьыт бэргэн: Мантан хоту диэки бардаххытына, Чурумчукуну  көрсүөххүт. Кини Сээркээн сэһэн ханна баарын этиэҕэ

Ыытааччы: Дьэрэкээн оҕолор хоту диэки туруна турбуттар. Чурумчукуну көрсө түспүттэр.

Дьэрэкээн уол: Чурумчуку, Сээркээн Сэһэн ханна олорорун эн билэр үһүгүн. Этэҥ биэриэн дуо

Чурумчуку: Халыц сис тыаны уцуордаан бардаххытына, таас дыбарыаска тиийиэххит. Сээркээн сэьэн айыл5алыын алтыьарын собулуур.

Ыытааччы:Дьэрэкээн о5олор ,

                     Харыс да5аны устата

                     Хаалсар диэни билбэккэ,

                     Тэьиин да5аны устата

                     Тэйсэр диэни билбэккэ,

                     Салгыы хааман испиттэр.(Дьэрэкээн о5олор уцкуулууллэр)

                     Уьуннук хааман,уцуордаан

                     Урдук сыырдары дабайан

                     Туруору таас дыбарыаска тиийэн кэлбиттэр(Дьэрэкээн о5олор “дыбарыас” таьыгар тиийэн тураллар. Ол кэмцэ тыас тыаьыыр) .

Эмискэ бигэ –та5а коьоцо таастар хайыта ыстаммыттар, дыбарыаска киирэр аан аьыллан кэлбит. О5олор ол аанынан киириэх буолтара,туус  мацан кулунчуктар утары ойон тахсыбыттар.(аттар уцкуулэрэ)

Кулунчук: Дорооболорун о5олор! Туох соруктаах бачча ыраах кэллигит?

Дьэрэкээн кыыс: Дорообо, кулунчук.

Дьэрэкээн уол: Кордоон - кордоон буллубут. Ыраах чугас сиртэн ыалдьыттарбыт Сээркээн сэьэни кэтэьэн олороллор.

Дьэрэкээн кыыс: Чэйиц эрэ, дойдубут киэц дуолугар тамайа сиэлэр кулунчуктарынан- кэтэьэн олорор ыалдьыттарбытыгар айанныа5ын!(сааланы эргийэн кэлэллэр).

Ыытааччы: Кулунчукпут туйа5ын тыасчаана

                      Таас хайа быыьынан ыраахтан тибийэр,

                      Хомурах бадараан кинини тохтоппот,

                     Тиийиэхтээх сиригэр тиэрпитэ эрэ баар.(кулунчуктар Сээркээн Сэьэни кытта киирэн кэлэллэр).

Сээркээн сэьэн: Дорооболоруц, о5олоор! Мин эьиэхэ ыалдьыттыы кэллим. Кэлэр кэм барыбыт оло5ор кэскилэ кэрэтиэн диэн тыллыы. Кудну  о5олоор, тороппуттэр, ыалдьыттар эьигини остуоруйа кунунэн э5эрдэлиибин.